Mieszkać na poddaszu - wentylacja Poddasze jest wspaniałą przestrzenią do mieszkania ale pod warunkiem, że zostało do tego celu odpowiednio przygotowane. To zaś oznacza nie tylko zagwarantowanie odpowiedniej wysokości pomieszczeń, ale przede wszystkim komfortu cieplnego i akustycznego oraz optymalnej wentylacji. Fot. ZehnderWspółczynnik przenikania ciepła dachu nie może być większy niż 0,20 W/(m2K)*. Właściwie dobrana i poprawnie zamontowana termoizolacja gwarantuje, że temperatura i mikroklimat w znajdujących się na poddaszu pomieszczeniach będą optymalne, niezależnie od pory roku. Ponadto, jako że izolacja termiczna zapewnia też wyciszenie pomieszczeń, jeśli zadbamy o jej właściwą grubość, do minimum ograniczymy przenikanie do wnętrz hałasu wywoływanego wiatrem, deszczem itp. Bardzo ważne jest, by materiał izolacyjny charakteryzował się wysokim stopniem dźwiękochłonności, a ponadto był ognioodporny, wiatroszczelny, elastyczny, łatwy w układaniu. Poszczególne jego elementy muszą do siebie ściśle przylegać tworząc szczelną całość i eliminując ryzyko pojawienia się mostków termicznych. Izolacja musi też być stabilna wymiarowo, odporna na korozję biologiczną. Minimalna grubość warstwy izolacyjnej to 20 cm, najczęściej jednak układa się 25-35 cm. Najchętniej stosowanym w przypadku poddasza, bo wygodnym w aplikacji, a przy tym efektywnym materiałem termoizolacyjnym, są płyty lub maty z wełny mineralnej oraz szklanej. W przypadku gdy wełna ma dodatkowe zabezpieczenie w postaci folii aluminiowej, która odbija ciepło i zapobiega jego ucieczce na zewnątrz, nie ma potrzeby stosowania paroizolacji. Oprócz wełny często stosowany jest też styropian rozprężny w formie płyt układa się izolację dwuwarstwową z przesunięciem drugiej warstwy względem pierwszej: jedna warstwa umieszczana jest między krokwiami, druga – pod nimi. Zastosowanie styropianu umożliwia rezygnację z folii paroizolacyjnej, jako że materiał ten prawie nie przepuszcza pary wodnej. Cechuje go bardzo wysoka szczelność połączeń. Jeszcze innym rozwiązaniem jest wykorzystanie płyt z pianki PUR/PIR. Charakteryzują się one prostotą montażu, lekkością, znakomitymi parametrami izolacyjnymi. Są odporne na wiatr i niezwykle trwałe. Ich niewątpliwą zaletą jest fakt, że są obustronnie zintegrowane z paraizolacyjną folią aluminiową. W efekcie zrealizowana za ich pomocą izolacja na krokwiach czy deskowaniu zapewnia jednolitą ochronę bez mostków cieplnych. Już w momencie położenia zapewniają ochronę przed niekontrolowaną stratą ciepła wskutek wietrzenia, zabezpieczają przed hałasem warunkami atmosferycznymi, są odporne na koloruję biologiczną i chemiczną. Do izolacji dachu i poddasza użytkowego można też zastosować materiały w formie granulatu. Obok termoizolacji, niezwykle ważną sprawą jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji w powstałych na poddaszu pomieszczeniach, jak i w zaizolowanej połaci dachowej. Aby była ona skuteczna, niezbędne jest precyzyjne wykonanie poszczególnych etapów prac i właściwy dobór materiałów. Ponieważ materiał termoizolacyjny układany jest w większości przypadków między krokwiami (a często także nad i pod nimi) ogranicza to zdecydowanie wielkość przestrzeni wentylującej – w zależności od konstrukcji dachu oraz tworzących go warstw, projektowane są jedna lub dwie szczeliny wentylacyjne. Wymiary szczelin wentylacyjnych muszą być zgodne z DIN 4108. Podwójne zabezpieczenie stosuje się, gdy na drodze pary wodnej z pomieszczenia na zewnątrz pojawia się przeszkoda w postaci warstwy utrudniającej jej przenikanie. Ponieważ niesie to ryzyko zawilgocenia materiału termoizolacyjnego, niezbędne jest zminimalizowanie potencjalnych szkód. Podwójna szczelina wentylacyjna wymagana jest zwłaszcza w przypadku, gdy pokrycie dachowe ułożone jest na pełnym deskowaniu bądź na płycie albo jako warstwę wstępnego krycia zastosowano folię o niskiej paroprzepuszczalności (chroniącej przed wnikaniem wilgoci z zewnątrz, ale jednocześnie utrudniającej dyfuzję pary wodnej z wnętrza na zewnatrz), a samo pokrycie położone jest na łatach i kontrłatach. Ponadto polecane jest ono przy dachach o bardzo skomplikowanych kształtach. W takich przypadkach konieczne jest wykonanie oddzielnej wentylacji dla łat i oddzielnej dla pokrycia głównego. Jedną szczelinę wentylacyjną należy zaprojektować między materiałem termoizolacyjnym a zastosowaną w danym projekcie warstwą wstępnego krycia (płyta, pełne deskowanie z papą, membrana o niskiej paroprzepuszczalności) – w ten sposób chronimy termoizolację przed zawilgoceniem (szczelina usuwa wilgoć, która przeniknęła przez paraizolację do ocieplenia). Powinna mieć ona szerokość kilku centymetrów i otwory wlotu powietrza (pod okapem, w podbitce) i wylotu (pod kalenicą, kratki wentylacyjne w ścianach szczytowych). Druga szczelina musi znaleźć się między warstwą wstępnego krycia a właściwym poszyciem dachu – dzięki niej uzyskuje się szybsze osuszenie materiały wykończeniowego dachu. Jeśli do wstępnego krycia dachu użyta została folia o wysokiej paroprzepuszczalności, materiał izolacyjny może stykać się z membraną bez ryzyka zawilgocenia. Membrana ta pełni podwójną funkcję – z jednej strony pozwala na swobodna dyfuzję pary wodnej z wnętrza na zewnątrz, z drugiej – zabezpiecza wnętrza przed wnikaniem wilgoci z zewnątrz. Uzupełnieniem może być montaż kominków wentylacyjnych, które – szczególnie latem, przy minimalnej różnicy ciśnień – umożliwią usprawnienie wentylacji. Poza odpowiednią konstrukcją połaci dachowej, w przypadku poddasza użytkowego warto też zminimalizować ryzyko pojawienia się wilgoci w pomieszczeniach poprzez zamontowanie wentylacji naturalnej sterowanej higroskopijnie albo wentylacji mechanicznej, najlepiej nawiewno-wywiewnej. Dzięki temu para wodna skutecznie będzie eliminowana z wnętrz, co nie tylko poprawi komfort przebywania w nich, ale też pozwoli chronić konstrukcję budynku przed ryzykiem zawilgocenia. Źle wentylowana przestrzeń poddasza nie tylko naraża konstrukcję na zawilgocenie, ale też negatywnie wpływa na samopoczucie mieszkańców. Dlatego – poza nawiewem – trzeba zapewnić swobodną cyrkulację powietrza między pomieszczeniami. Wentylacja naturalna może nie spełnić oczekiwań – często odległość między wlotem a wylotem kanałów wentylacyjnych jest zbyt mała, by mogła ona sprawnie funkcjonować. Stąd też optymalnym rozwiązaniem jest wentylacja mechaniczna, najlepiej z odzyskiem ciepła. Zalecana jest ona zwłaszcza w przypadku, kiedy – np. z uwagi na duże skosy – mieszkanie ma małą kubaturę. Mniej kosztownym rozwiązaniem jest montaż wentylacji mechanicznej wywiewnej – jest ona wymagana zwłaszcza w łazience – i nawiewników okiennych, które zagwarantują stały dopływ świeżego rozwiązania komfortowej wentylacji. Fot. Zehnder W ramach wentylacji ogólnej i klimatyzacji wyróżnić można takie typy, jak: instalacje wentylacji mechanicznej i klimatyzacji: a/ instalacje z powietrzem zewnętrznym, czyli: - instalacje wentylacyjne, - instalacje wentylacyjne z chłodzeniem, - instalacje klimatyzacyjne; b/ instalacje z pełną recyrkulacją, czyli: - instalacje recyrkulacyjne, - instalacje recyrkulacyjne z chłodzeniem, - instalacje recyrkulacyjne klimatyzacyjne instalacje wentylacji naturalnej, czyli: a/ wentylacja przez przegrody zewnętrzne lub stolarkę okienną; b/ wentylacja kanałowa; c/ wentylacja z zastosowaniem wywietrzników dachowych. Zadaniem wentylacji jest wymiana powietrza zużytego na świeże, czyste, pozbawione szkodliwych bakterii i mikroorganizmów oraz nieprzyjemnych zapachów. Dlatego też wymagane jest zapewnienie właściwej cyrkulacji powietrza we wszystkich pomieszczeniach, w których przebywają ludzie. Poza zagwarantowaniem komfortu przebywania w pomieszczeniach, systematyczna i na odpowiednim poziomie wentylacja niezbędna jest dla trwałości konstrukcji budynku. Jej brak może skutkować zawilgoceniem i zagrzybieniem ścian, osłabieniem elementów nośnych, a w ekstremalnych warunkach całkowitym zniszczeniem obiektu. Od wentylacji i klimatyzacji wymaga się zapewnienia odpowiedniej jakości środowiska wewnętrznego, w tym wielkości wymiany powietrza, jego czystości, temperatury, wilgotności względnej, prędkości ruchu w pomieszczeniu. Należy zagwarantować wentylację – mechaniczną bądź grawitacyjną – we wszystkich pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w pomieszczeniach, w których nie ma otwieranych okien. Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do mieszkań powinien wynikać z wielkości strumienia powietrza wywiewanego, lecz nie może być mniejszy niż 20 m3/h na osobę przewidywaną na pobyt stały w projekcie budowlanym. Jeżeli w budynku zastosowany został przepływ powietrza między pomieszczeniami lub strefami wentylacyjnymi, powinien on odbywać się w kierunku od pomieszczenia o mniejszym do pomieszczenia o większym stopniu zanieczyszczenia powietrza. Czyli w mieszkaniach powietrze powinno „płynąć” z pokoi do kuchni lub aneksu oraz do łazienki, a nie odwrotnie. Zgodnie z PN, w budynkach mieszkalnych strumień objętości powietrza jest określony przez sumę strumieni powietrza usuwanego z pomieszczeń pomocniczych, które powinny wynosić min.: w kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchenkę gazową lub węglową - 70 m3/h; w kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchenkę elektryczną - 30 m3/h w mieszkaniu do 3 osób, - 50 m3/h w mieszkaniu dla więcej niż 3 osób w kuchni bez okna zewnętrznego wyposażonej w kuchnię elektryczną - 50 m3/h w łazience ( z WC lub bez) - 50 m3/h w wydzielonym WC - 30 m3,/sup>/h w pomocniczym pomieszczeniu bezokiennym - 15 m3/h w kuchni bez okna zewnętrznego, wyposażonej w kuchnię gazową, obowiązkowo z mechaniczną wentylacją wywiewną - 70 m3/h dla pokoju mieszkalnego oddzielonego od pomieszczeń kuchni, łazienki i WC więcej niż dwojgiem drzwi lub pokoju znajdującego się na wyższym poziomie w wielopoziomowym domu jednorodzinnym lub w wielopoziomowym mieszkaniu domu wielorodzinnego - 30 m3,/sup>/h. Przewody kominowe należy wyprowadzić ponad dach na wysokość zabezpieczającą przed niedopuszczalnym zakłóceniem ciągu. W określonych sytuacjach (obiekty zlokalizowane w II i III strefie obciążenia wiatrem) na przewodach dymowych i spalinowych powinno się stosować nasady kominowe. Bardzo ważne jest też czyszczenie przynajmniej raz w roku przewodów wentylacyjnych. Wentylacja grawitacyjna To najpopularniejszy rodzaj wentylacji obiektów mieszkalnych w naszym kraju. Bazuje ona na różnicy temperatur, a tym samym gęstości, pomiędzy świeżym powietrzem zewnętrznym a zanieczyszczonym powietrzem wewnętrznym. Czyste, zimne zewnętrzne powietrze napływa do pomieszczeń poprzez nieszczelności w stolarce okiennej i drzwiowej lub przez specjalne nawiewniki, po czym – po zmieszaniu się z powietrzem wewnętrznym zanieczyszczonym, ciepłym – wydostaje się na zewnątrz przez kanały wentylacyjne, znajdujące się w kuchni, łazience i wc oraz pomieszczeniach pozbawionych okien. Charakterystyczną cechą wentylacji naturalnej, zwanej też grawitacyjną lub konwekcyjną, jest naturalny ruch powietrza. To zarówno jej zaleta – nie istnieje konieczność inwestowania w urządzenia, nie ma też kosztów eksploatacyjnych – jak i wada. Mieszkańcy nie mają wpływu na skuteczność i intensywność wentylacji; są uzależnieni od warunków atmosferycznych panujących na zewnątrz, np. siły wiatru; długości kanału wentylacyjnego (w pomieszczeniach na ostatnich kondygnacjach budynków z płaskimi dachami, a także na poddaszach użytkowych wentylacja jest na ogół mniej skuteczna niż na niższych piętrach), skuteczności i siły ciągu kominowego. Jednym z warunków poprawnego funkcjonowania wentylacji naturalnej jest niczym nie zakłócony przepływ powietrza przez wszystkie pomieszczenia, od miejsc napływu do kratek wentylacyjnych. Dlatego też pomiędzy podłogą a drzwiami do poszczególnych pokoi musi być szczelina o powierzchni min. 80 cm2; zaś w przypadku drzwi do pomieszczeń, w których są kratki wentylacyjne wywiewne (łazienka, wc, kuchnia, garderoba) szczelina ta musi mieć powierzchnię min. 200 cm2 (może ją zastąpić kratka wentylacyjna). Mankamentem wentylacji grawitacyjnej jest brak kontroli nad przepływem powietrza, wskutek czego zimą wymiana powietrza może być zbyt intensywna, wychładzając pomieszczenia, latem natomiast niedostateczna, powodując „stanie” powietrza. Problem z jej poprawnym funkcjonowaniem pojawia się również po wymianie stolarki otworowej na szczelną. Likwidacji ulegają wcześniej istniejące naturalne kanały nawiewne. Dlatego, by uniknąć negatywnych zjawisk, związanych z zakłóconym procesem wentylacji, nowe okna powinny być wyposażone w systemy mikrowentylacji i rozszczelniania. Innym sposobem zapewnienia dopływu świeżego powietrza jest montaż specjalnych urządzeń – nawiewników, które w sposób kontrolowany i ciągły będą doprowadzać z zewnątrz czyste powietrze nie powodując jednak wyziębienia pomieszczeń. Nawiewniki mogą działać w sposób automatyczny lub być ręcznie sterowane. Niektórzy producenci stolarki otworowej standardowo wyposażają w nie swoje produkty; niemniej jednak nie ma przeciwwskazań, by montować je w ramach okien już wstawionych w przegrody zewnętrzne budynków. Do często stosowanych należą nawiewniki higrosterowane (lokalizowane w pokojach), będące elementem wentylacji higrosterowanej naturalnej. Oprócz nich system tworzą higrosterowane kratki wywiewne, instalowane w pomieszczeniach technicznych (wc, łazienka, kuchnia, garderoba). Każdy z nich reaguje samoczynnie i dostosowuje przepływ powietrza do potrzeb pomieszczenia, w którym się znajduje. Nawiewniki i kratki wywiewne, stosowane w tym systemie, reagują nawet na bardzo małe zmiany wilgotności względnej. Jest to możliwe dzięki wyposażeniu ich w wiązkę taśm z modyfikowanego poliamidu. Taśmy zmieniają długość przy zmianie poziomu wilgotności względnej, a nieskomplikowany układ mechaniczny przekłada ją na ruch otwierający lub zamykający przepustnice. W ten sposób następuje powiększenie lub dławienie strumienia napływającego powietrza. Schemat wentylacji mechanicznej z rekuperacją. Fot. Centrum Klima Wentylacja mechaniczna Jej podstawową zaletą jest uniezależnienie od warunków zewnętrznych, ponieważ do wymiany powietrza dochodzi dzięki zastosowaniu urządzeń mechanicznych - wentylatorów. Ponadto zapewnia kontrolę nad procesem wymiany powietrza, a dzięki zastosowaniu filtrów jego jakość jest znacznie wyższa. Wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna bazuje na wymuszonym podłączonymi do prądu urządzeniami mechanicznymi ruchu powietrza. Zarówno nawiew świeżego powietrza z zewnątrz, jak i usuwanie zużytego z wnętrza pomieszczeń odbywa się niezależnie od warunków zewnętrznych; możliwe jest kontrolowanie procesu i jego regulacja. Dostarczone dzięki systemowi nawiewników świeże powietrze doprowadzane jest do poszczególnych pomieszczeń kanałami wentylacyjnymi, a na zewnątrz wyprowadzane jest przez wywiewniki. Ważnym elementem systemu są wentylatory. Nie tylko wymuszają one ruch powietrza, ale też – dzięki specjalnym czujnikom, które znajdują się w ich wyposażeniu – dostosowują wielkość strumienia powietrza do aktualnych potrzeb wynikających z poziomu wilgotności, temperatury, stopnia zanieczyszczenia. Na skuteczność wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej ogromny wpływ ma poprawność jej zaprojektowania ( odpowiednie przekroje i długości przewodów wentylacyjnych, właściwe rozmieszczenie nawiewników i kratek wywiewnych) oraz jakość i odpowiedni dobór urządzeń, przede wszystkim wentylatora. Zaletą tego typu wentylacji jest możliwość odzysku ciepła poprzez zastosowanie rekuperatora, pobierającego ciepło z powietrza usuwanego i oddającego je powietrzu nawiewanemu, czyli rekuperacja. W tym rozwiązaniu sercem systemu jest rekuperator, który dostarcza świeże powietrze z zewnątrz i usuwa powietrze zużyte, jednocześnie odzyskując z niego do 70 % ciepła. Urządzenie to wyposażone jest w wentylatory nawiewny i wywiewny, wymuszające ruch powietrza w systemie, filtr powietrza, a jego najważniejszym elementem jest wymiennik ciepła, w którym oba strumienie powietrza – czyste i zanieczyszczone – przepływają w sąsiadujących komorach. Tutaj też zachodzi proces pobierania ciepła od powietrza zużytego i oddawania go powietrzu czystemu. Oba strumienie nie ulegają zmieszaniu, dzięki czemu powietrze pobrane z zewnątrz nie zostaje zanieczyszczone, a jedynie ogrzane ciepłem pobranym od powietrza wyciągniętego z pomieszczeń. Centrala wentylacyjna może być także wyposażona nagrzewnicę – wówczas pełnić może też funkcję grzewczą. Rekuperator powinien znajdować się w centralnej części budynku, tak by odcinki kanałów wentylacyjnych nie były zbyt długie. Musi być jednak umieszczony w takim miejscu, w którym nie przebywają ludzie, gdyż pracując szumi. Należy również zadbać o odpowiednio dużą odległość pomiędzy punktem czerpania świeżego powietrza a miejscem wyrzutu zużytego. Wyrzutnię można zlokalizować na dachu, czerpnię – np. na ścianie budynku, najlepiej po północnej stronie. Ważne jest, by w pobliżu czerpni nie było źródeł zanieczyszczenia powietrza (ulica z dużym natężeniem ruchu, wywiewka kanalizacyjna, komin itp.); muszą być też one zabezpieczone przed opadami atmosferycznymi i działaniem wiatru. Nawiew i wywiew powietrza w systemie wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej odbywa się za pomocą wywiewników i nawiewników montowanych na ścianach lub sufitach. Świeże powietrze dystrybuowane jest kanałami wentylacyjnymi o odpowiednim przekroju; do centrali wentylacyjnej podłączone są też wszystkie kanały wywiewu zużytego powietrza. Do budowy kanałów wykorzystywane są najczęściej giętkie aluminiowe rury, lokalizowane w stropach, ścianach lub na nieużytkowych poddaszach. Wentylacja hybrydowa Jak wskazuje nazwa, jest to wentylacja dwubiegunowa, będąca połączeniem wentylacji naturalnej i wentylacji mechanicznej. W zależności od panujących na zewnątrz warunków atmosferycznych, system dobiera odpowiedni sposób wymiany powietrza w obiekcie: naturalny – przy sprzyjających warunkach zewnętrznych i dobrym ciągu komina, lub mechaniczny – wymuszany wentylatorem, w przypadku niekorzystnych dla skutecznego działania wentylacji grawitacyjnej warunków naturalnych. System ten posiada zalety wentylacji – bardzo niskie koszty eksploatacyjne, niewielkie koszty inwestycyjne, cicha praca, przy jednoczesnym wyeliminowaniu jej wad: głównie zbyt małej skuteczności w określonych sytuacjach, braku ciągu i ryzyka pojawienia się ciągu wstecznego. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu specjalnej nasady kominowej. Montowana jest ona na kominie kanału grawitacyjnego, a system sterujący, w który jest wyposażona, reaguje na wszelkie zmiany ciśnienia w jej pobliżu, w zależności od potrzeb włączając lub wyłączając urządzenie. W efekcie – jeśli na zewnątrz pojawi się nadciśnienie grożące zaistnieniem ciągu wstecznego, nasada zaczyna pracować wytwarzając niewielkie podciśnienie i tym samym przywracając powietrzu odpowiedni kierunek przepływu. Praca urządzenia jest bardzo cicha i energooszczędna. Wentylacja hybrydowa znajduje zastosowanie zarówno w nowym, jak i już istniejącym budownictwie. *** Na komfort przebywania w pomieszczeniach ma wpływ wiele czynników, wilgotność względna powietrza, jego temperatura, a także jakość. Zakłócona wentylacja powoduje, że w pomieszczeniach brakuje tlenu, w powietrzu jest nadmiar wilgoci, a jego jakość jest zła. Czynniki te obniżają poziom samopoczucia lokatorów, a jeśli utrzymują się przez dłuższy czas, mogą prowadzić do poważnych chorób oraz mieć negatywny wpływ zarówno na elementy wyposażenia wnętrz, jak i konstrukcję budynku. Nie usuwana z powietrza wilgoć jest znakomitą pożywką dla bakterii, pleśni i grzybów, wyjątkowo szkodliwych tak dla organizmów ludzi i zwierząt, jak i konstrukcji i wyposażenia domu. Grzyb szybko się rozprzestrzenia, a oddychanie powietrzem, w którym unoszą się jego zarodniki, prowadzi do ciężkich chorób. Jego destrukcyjny wpływ na elementy drewniane przejawia się wypaczaniem się ram okiennych, podłóg, mebli itp. Potrafi uszkodzić konstrukcję budynku często w sposób nieodwracalny. W pomieszczeniach, w których jest zła jakość powietrza, unosi się nieprzyjemny zapach, a dłuższe w nich przebywanie wywołuje zmęczenie, bóle i zawroty głowy, łzawienie oczu, trudności z oddychaniem, alergie, podrażnienie oczu, nosa i gardła, suchy kaszel, przesuszenie i łuszczenie skóry, mdłości, trudności z koncentracją, nadwrażliwość na zapachy. To objawy tzw. syndromu chorych budynków, którego jedną z przyczyn jest właśnie niewłaściwa wentylacja. Oprac. WARSTWY - DACHY I ŚCIANY 3/2012 Ostatnia aktualizacja: r. * Współczynnik przenikania ciepła dachu (od r.) nie może być większy niż 0,20 W/(m2K), a od r. - 0,18 W/(m2K).